I. Đại cương
– Dị vật đường thở (Airway Foreign Body), đường ăn là 1 tai nạn sinh hoạt có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, đặt biệt ở trẻ em có nguy cơ bỏ quên dị vật, khó chẩn đoán.
– Uớc tính mỗi năm có 1500 bệnh nhân tử vong liên quan đến dị vật đường ăn. 3000 bệnh nhân tử vong vì những biến chứng của dị vật đường thở. Tỷ lệ tử vong đặc biệt cao ở trẻ từ 1-6 tuổi.
– Hầu hết (70-90%) là dị vật hữu cơ: quả, hạt. Dị vật vô cơ (răng giả, tiền xu, bút…)
– Dị vật đường thở là một cấp cứu. Đó là những dị vật mắc lại trên đường thở từ mũi (đường thở trên), đến thanh, khí, phế quản (đường thở dưới). Dị vật mũi thường dễ chẩn đoán và điều trị, còn dị vật thanh khí phế quản chẩn đoán và điều trị rất khó khăn và phức tạp, có nhiều biến chứng nguy hiểm dễ dẫn đến tử vong.
II. Lâm sàng
* Dị vật thanh quản
– Khó thở thanh quản: khó thở vào, thở chậm, nghe có tiếng rít thanh quản
– Khàn tiếng hoặc mất tiếng
– Ho như “chó sủa”
– Rất dễ xuất hiện cơn co thắt thanh quản gây khó thở nặng thêm, bệnh nhân rất dễ tử vong.
– Loại dị vật: thường dị vật nhỏ, sần sùi, sắc nhọn như xương cá, vẩy ốc…
* Dị vật khí quản
– Thường là dị vật di động. Có thể là dị vật di động thường xuyên như trường hợp vỏ đạn súng lục, soi X quang thấy hình vỏ đạn đưa lên đưa xuống theo nhịp thở. Phần lớn là những dị vật mắc kẹt lỏng lẻo, khi rời ra trở thành dị vật di động với bệnh cảnh cách hồi đặc trưng, thỉnh thoảng có cơn ho sặc sụa và khó thở đó là lúc dị vật kẹt vào hạ thanh môn. Lúc dị vật rời ra và di động trong khí quản thì triệu chứng giảm nhẹ rất nhiều, nhưng qua thăm khám có thể nghe tiếng “lật phật cờ bay” rất đặc trưng và tiếng chuyển động qua lại của dị vật theo các thì thở ra và hít vào.
* Dị vật phế quản
– Triệu chứng của dị vật di động: cơn ho rũ rượi, khó thở, nghe phổi có tiếng lật phật. Khi dị vật nằm ở phế quản (thời kỳ im lặng) nghe thấy rì rào phế nang giảm hoặc có ran rít bên có dị vật.
– Dị vật cố định: hay gây xẹp phổi, viêm phế quản phổi hoặc khí phế thủng. Bệnh nhân ho từng cơn, khó thở cả 2 thì, thở nhanh > 20 lần / phút, RRPN giảm hoặc mất, gõ đục nếu xẹp phổi, gõ trong nếu là khí phế thủng.
– Nếu dị vật không gây tắc nghẽn: bệnh nhân khó thở nhẹ hoặc không khó thở, chỉ có cơn ho kéo dài, khạc đờm đôi khi lẫn máu.
III. Chẩn đoán x-quang
* Dị vật cản quang
– Đối với các dị vật cản quang, để xác định vị trí chính xác ngoài việc chụp tư thế thẳng cần phối hợp chụp nghiêng, chếch.
* Tổn thương phổi
– Giai đoạn đầu:
+ X-quang phổi trong những giờ đầu có thể bình thường ở 30-40% các trường hợp.
+ Giai đoạn đầu trường phổi bên tổn thương tăng thể tích và tăng sáng so với bên đối diện do bẫy khí, không khí đi vào nhưng không thoát ra do dị vật. Nếu bệnh nhân có thể hợp tác => Sự khác biệt này quan sát rõ hơn trên phim chụp thì thở ra.
– Vòm hoành bên tổn thương ứ khí bị đẩy phẳng.
– Có thể đẩy lệch trung thất sang bên đối diện.
– Có thể thấy hình ảnh gián đoạn nhánh phế quản.
– Tiến triển: phổi bên tổn thương có thể xẹp, phổi bên lành tăng sáng do tăng thông khí thở bù.
– Phim chụp nằm nghiêng: trường hợp bệnh nhân không hợp tác (chụp thì thở ra), so sánh phim chụp nằm nghiêng phải – trái => xác định bẫy khí.
=> Case lâm sàng 1:
* Biến chứng
– Tràn khí (dưới da, trung thất, màng phổi), xẹp phổi, viêm phế quản, viêm phế quản phổi, apxe phổi, lỗ rò phế quản-thực quản
=> Case lâm sàng 1: xẹp phổi
=> Case lâm sàng 2: tràn khí màng phổi
IV. Chẩn đoán CLVT
– Cắt lớp vi tính giúp đánh giá rõ hình ảnh dị vật không cản quang, kích thước nhỏ khó đánh giá trên x quang.
– Đánh giá biến chứng.
=> Case lâm sàng 1:
=> Case lâm sàng 2:
=> Case lâm sàng 3:
=> Case lâm sàng 4: dị vật phế quản trái / tràn khí trung thất
Hình ảnh bệnh lý ↵
Tài liệu tham khảo
* Foreign Bodies – Tim B. Hunter, MD, and Mihra S. Taljanovic, MD
* Airway Foreign Body Imaging – Henrique M Lederman, MD
* Imaging Acute Airway Obstruction in Infants and Children – Kathryn E. Darras, Alexandra T. Roston
* Diagnosis of foreign body aspiration with ultralow-dose CT using a tin filter: a comparison study – Lena Gordon
* Subtle Crucial X-Ray Findings in Pediatric Foreign Body Aspiration – Akinori Sekiok , Masashi Koyama, Koji Fukumoto, Akiyoshi Nomura, Naoto Urushihara
* Rigid Bronchoscopy in Foreign Body Aspiration Diagnosis and Treatment in Children – Aleksandra Pietras
* Practical Imaging Evaluation of Foreign Bodies in Children – Bernard F. Laya, MD
* Protocol incorporating airway CT decreases negative bronchoscopy rates for suspected foreign bodies in pediatric patients – Omar G. Ahmed
* CT evaluation of airway foreign bodies in children: emphasis on the delayed diagnosis and differentiation from airway mucus plugs – Won Sun Hong • Soo Ah Im • Hyo Lim Kim •Jong-seo Yoon
* Tracheobronchial Foreign Bodies in Children: Imaging Assessment – Shilpa V. Hegde, MD
* Foreign Body Aspiration: Imaging Aspects – Benjamin Z. Koplewitz and Jacob Bar-Ziv
* Foreign bodies: What and where is it?! – S. Jaimes Niño
