I. Đại cương
– Viêm cột sống dính khớp (Ankylosing Spondylitis) là một bệnh thấp viêm đặc trưng bởi tổn thương khớp cùng chậu, cột sống và các khớp ở chi dưới, thường kèm theo viêm các điểm bám gân. Bệnh tiến triển chậm song có xu hướng dính khớp. Bệnh viêm cột sống dính khớp có mối liên quan chặt chẽ với yếu tố kháng nguyên hoà hợp mô HLA-B27.
– Nam có ưu thế hơn nữ với tỷ lệ 3:1
– Tuổi thường gặp 15-30.
– Vị trí: tổn thương các khớp lớn: cột sống, khớp háng, khớp cùng- chậu, khớp gối.
– Nguyên nhân: có hai đặc điểm chính là hiện tượng viêm và xơ hóa, vôi hóa các dây chằng, bao khớp (đặc biệt tại vị trí cột sống), các điểm bám gân.
+ Kháng nguyên hoà hợp mô HLA-B27: gặp trong 90% trường hợp, ngoài ra còn có thể có một số yếu tố gen khác và tác nhân nhiễm khuẩn. Y
+ Yếu tố gia đình chiếm tỷ lệ 10%.
+ Phản ứng miễn dịch: sự kết hợp giữa yếu tố gen và tác nhân nhiễm khuẩn ban đầu ở các đối tượng này gây phản ứng miễn dịch kéo dài, có sự tham gia của yếu tố hoại tử u (TNFα).
+ Phản ứng viêm: Phản ứng miễn dịch gây ra một chuỗi phản ứng viêm, có vai trò xúc tác của các enzymes như cyclo-oxygenase (COX).
+ Tổn thương khớp: hiện tượng xơ các mô sụn hoặc mô xương gây hạn chế vận động, có kèm sự phá hủy khớp.
II. Chẩn đoán x-quang
– Tổn thương chủ yếu ảnh hưởng tới xương trục cơ thể (cột sống, khớp cùng chậu, khớp háng)
– ~20% của trường hợp tổn thương khớp ngoại vi
* Viêm khớp cùng chậu
– Thường tổn thương đầu tiên, đối xứng 2 bên
– Phân loại (Tiêu chuẩn New York):
+ Mức độ 0: khớp cùng chậu bình thường
+ Mức độ 1: khó quan sát thấy, tổn thương xơ cứng diện khớp không rõ ràng hoặc có thể thấy khe khớp mờ.
=> Case lâm sàng 1:
+ Mức độ 2: vài ổ khuyết xương dưới sụn hoặc xơ cứng diện khớp khu trú, không hẹp khe khớp.
+ Mức độ 3: tổn thương rõ ràng với ổ khuyết xương dưới sụn và xơ cứng diện khớp, khe khớp hẹp nhiều, dính 1 phần diện khớp.
+ Mức độ 4: khe khớp dính hoàn toàn, không còn thấy khe khớp cùng – chậu.
* Viêm khớp háng
– Khe khớp hẹp đồng đều
– Giai đoạn dính khớp, có các dải xơ và sau đó vôi hóa nối liền cấu trúc ở hai bờ khớp
* Tổn thương cột sống
– Cột sống mất đường cong sinh lý bình thường, trở nên gù vẹo.
– Mất khoảng sụn ở mỏm khớp gây hẹp khe khớp, dính khớp
– Sự viêm nhiễm gây bào mòn xương ở góc thân sống và tăng sinh xương dọc theo khoảng trước thân sống
– Dấu hiệu Romanus: trên phim nghiêng thân đốt sống có hình vuông bờ trước thẳng.
– Vôi hóa dây chằng dọc trước, vòng sợi và hình thành các cầu xương.
– Bệnh tiến triển => dính các thân đốt sống tạo nên hình ảnh đặc trưng “cột sống dạng cây tre”. Vôi hoá dây chằng gian gai => hình ảnh “dao găm” trên phim thẳng.
=> Case lâm sàng 1:
=> Case lâm sàng 2:
=> Case lâm sàng 3:
=> Case lâm sàng 4:
* Tiêu chuẩn chẩn đoán
– Tiêu chuẩn lâm sàng
+ Đau thắt lưng 3 tháng trở lên với đặc điểm: cải thiện khi vận động, không giảm khi nghỉ ngơi.
+ Hạn chế vận động cột sống thắt lưng cả tư thế trước sau và sang bên.
+ Giới hạn vận động lồng ngực so với tuổi và giới.
– Tiêu chuẩn X-quang : viêm khớp cùng chậu mức độ ≥ 2 ở hai bên hoặc mức độ ≥ 3 ở một bên.
=> Chẩn đoán xác định: có 1 tiêu chuẩn X-quang + ít nhất 1 tiêu chuẩn lâm sàng.
– Tiêu chuẩn New York sửa đổi 1984 chỉ ứng dụng cho thể cột sống và chẩn đoán bệnh ở giai đoạn toàn phát song không thể sử dụng chẩn đoán ở giai đoạn sớm. Tiêu chuẩn quan trọng là có viêm khớp cùng chậu trên X-quang, nhưng không phải dấu hiệu sớm của bệnh.
– Năm 2011, hội Đánh giá viêm cột sống dính khớp quốc tế ASAS (Assessment in Ankylosing spondylitis international Society) khuyến cáo có hai xét nghiệm có giá trị trong chẩn đoán là HLA- B27 và viêm khớp cùng chậu phát hiện trên cộng hưởng từ. Ở giai đoạn sớm, khi tổn thương chưa phát hiện được trên X-quang quy ước, cộng hưởng từ có giá trị nhất trong việc phát hiện viêm khớp cùng chậu.
II. Chẩn đoán MRI
* Viêm khớp cùng chậu
– Hình ảnh tổn thương chính của viêm khớp cùng chậu trên MRI là tăng tín hiệu trên STIR của dây chằng khớp cùng chậu.
– Biểu hiện bởi hiện tượng phù xương dưới sụn và xương xốp: tăng tín hiệu trên STIR và giảm tín hiệu trên T1W).
* Viêm đốt sống Romanus
– Tăng tín hiệu góc trước và sau thân đốt sống trên T2W và STIR, giảm tín hiệu trên SE T1. Có ít nhất 3 tổn thương gợi ý chẩn đoán
* Viêm đốt sống Andersson
– Tổn thương hình bán cầu, vị trí 1 hoặc 2 thân sống bờ diện khớp, tăng tín hiệu trên T2W và STIR, giảm tín hiệu trên T1W.
– Tổn thương Andersson được đặt theo tên một bác sĩ X-quang người Thụy Điển, Olof Andersson, người đầu tiên mô tả những phát hiện vào năm 1937 khi đang làm việc tại Bệnh viện St Eriks ở Stockholm.
– Viêm đĩa đốt sống Andersson, chẩn đoán phân biệt khó với thoái hóa đĩa đốt sống (Modic type 1) và viêm đốt sống nhiễm khuẩn.
Hình ảnh bệnh lý ↵
Tài liệu tham khảo
* CT and MRI of Spine and Sacroiliac Involvement in Spondyloarthropathy –
