I. Đại cương
– Xoắn phần phụ (Adnexal torsion) bao gồm xoắn buồng trứng (Ovarian torsion) hoặc xoắn vòi trứng (Isolated fallopian tube torsion), hoặc xoắn vòi-buồng trứng. Xoắn vòi-buồng trứng chiếm đến 67% trường hợp xoắn phần phụ.
– Tần suất cao nhất ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, 17-20% trường hợp xảy ra trong thời kỳ mang thai.
– Cấp cứu phẫu thuật phụ khoa thường gặp đứng hàng thứ 5.
– Xoắn bên phải thường gặp hơn bên trái do vùng chậu bên trái có đại tràng sigma chiếm chỗ nên ít khoảng trống hơn.
– Sinh lý bệnh: ban đầu tổn thương dòng tĩnh mạch và bạch huyết, động mạch còn vì thành dày và chưa bị xẹp => phù lan tỏa và tăng kích thước buồng trứng, cuối cùng huyết khối động mạch => nhồi máu.
* Yếu tố nguy cơ
– Xoắn vòi-buồng trứng hoặc xoắn buồng trứng đơn thuần: u nang buồng trứng (50-81% trường hợp), thường lành tính, thường gặp nhất là u nang bì. Xoắn cũng hay gặp ở hội chứng buồng trứng bị kích thích quá mức.
– Xoắn vòi trứng đơn thuần (Isolated Fallopian tube torsion): thường do ứ dịch tai vòi.
* Giải phẫu phần phụ
– Buồng trứng
+ Buồng trứng hình bầu dục hoặc hình tròn, nằm trong hố buồng trứng (hố Waldayer), giới hạn bởi tĩnh mạch chậu ngoài, động mạch chậu trong và niệu quản.
+ Kích thước buồng trứng: cao 2.5-3.5cm, rộng 1-2cm, dày 1-1.5cm. Trọng lượng 6-13g.
– Vòi trứng
+ Hình ống, dài 6-12cm, rộng khoảng vài mm, tiếp nối với tử cung ở sừng tử cung mỗi bên
+ Đoạn sừng tử cung dài 2cm
+ Vòi trứng có 4 đoạn từ trong ra ngoài: kẽ, eo, phễu, loa vòi.
II. Chẩn đoán siêu âm
* Xoắn buồng trứng
– Lâm sàng: thấy khối vùng bụng chậu (73%).
– Phản ứng đầu dò (+) khi ấn vào buồng trứng.
– Buồng trứng tăng hoặc giảm âm, kích thước to ra gấp nhiều lần, kích thước > 4cm
– Mô đệm trung tâm tăng âm do xuất huyết và phù. Giai đoạn muộn buồng trứng có âm vang hỗn hợp với nhứng vùng thoái hóa nang, chảy máu và hoại tử.
– Nhiều nang noãn nhỏ đồng dạng ở ngoại vi 8-12mm với viền hồi âm dày (3mm) do phù nề xuất huyết mô đệm xung quanh => dấu hiệu chuỗi ngọc.
=> Case lâm sàng 1:
=> Case lâm sàng 2:
=> Case lâm sàng 3:
– Dịch hạ vị: gặp trong 80% trường hợp.
– Tổn thương kết hợp: nang sinh lý, nang hoàng thể, u bì, u nang tuyến…là yếu tố thuận lợi khởi phát xoắn buồng trứng.
=> Case lâm sàng 1:
=> Case lâm sàng 2:
=> Case lâm sàng 3:
=> Case lâm sàng 4:
– Buồng trứng có thể nằm ở vị trí bất thường (phía trước hoặc đáy tử cung, trên bàng quang, buồng trứng bên này sau khi xoắn nằm ở bên đối diện => gây khó khăn cho chẩn đoán).
– Dịch túi cùng.
– Doppler:
+ Giảm tưới máu buồng trứng xoắn, không có phổ động mạch => xoắn hoàn toàn.
=> Case lâm sàng 1:
=> Case lâm sàng 2:
=> Case lâm sàng 3:
+ EDV = 0 => xoắn không hoàn toàn.
+ Phổ tardus-parvus => xoắn không hoàn toàn. Với dòng chảy bị hẹp nặng ở thượng lưu, ta có phổ “tardus parvus” (phổ “mạch chậm”) ở hạ lưu dòng chảy. Phổ này cũng thấy khi dòng chảy bị hẹp nặng trên một đoạn dài, dòng chảy do tuần hoàn bàng hệ hình thành và có thể thấy ở cuống xoắn của các cơ quan (buồng trứng, tinh hoàn…). Đặc trưng của phổ này là thời gian gia tốc (AT – acceleration time) kéo dài, PSV thấp và tròn.
=> Case lâm sàng 1:
=> Case lâm sàng 2:
=> Case lâm sàng 3:
* Dấu hiệu tại cuống xoắn
– Dấu hiệu xoáy nước (Whirlpool sign): hình ảnh hệ thống nâng đỡ buồng trứng (dây chằng buồng trứng và mạc treo- dây chằng treo) bị xoắn quanh trục của nó. Dấu hiệu này thấy trên siêu âm khi cắt ngang cuống xoắn và di chuyển đầu dò tới lui dọc theo trục cuống xoắn => hình ảnh xoáy nước: hình ảnh vòng tăng âm có các dải giảm âm đồng tâm với độ hồi âm không đồng nhất bên trong.
– Hình ảnh xoáy nước cùng chiều hoặc ngược chiều kim đồng hồ.
– Siêu âm Doppler có thể thấy tín hiệu mạch hoặc không.
– Dấu hiệu xoáy nước có thể thấy ở vị trí giữa buồng trứng và thành bên vùng chậu hoặc giữa buồng trứng và tử cung. Nó nằm ở cạnh ngoài hoặc cạnh trong buồng trứng.
=> Case lâm sàng 1:
=> Case lâm sàng 2:
* Xoắn vòi trứng đơn thuần
– Hình ảnh buồng trứng hai bên bình thường, buồng trứng không tăng thể tích.
– Hình ảnh ứ dịch vòi trứng: cấu trúc nang dịch cạnh buồng trứng, hình thoi, với một bên có hình ảnh mỏ chim hướng về buồng trứng bên tổn thương, thành ống dày, thâm nhiễm mỡ xung quanh.
– Dấu hiệu xoáy nước (whirlpool sign) tại cuống xoắn.
– Dịch túi cùng.
III. Chẩn đoán CLVT
– Tăng kích thước buồng trứng (> 4cm) với nang nhỏ ngoại vi bao quanh mô đệm buồng trứng bị phù và xuất huyết (tăng tỷ trọng tự nhiên trước tiêm >50 HU).
– Buồng trứng nhồi máu ngấm thuốc kém sau tiêm.
– Ứ máu vòi trứng, chảy máu phúc mạc:
=> Case lâm sàng 1:
=> Case lâm sàng 2:
=> Case lâm sàng 3:
=> Case lâm sàng 4:
=> Case lâm sàng 5:
=> Case lâm sàng 6:
=> Case lâm sàng 7:
=> Case lâm sàng 8:
– Buồng trứng xoắn có thể nằm ở vị trí bất thường (phía trước hoặc đáy tử cung, trên bàng quang, buồng trứng xoắn nằm ở bên đối diện => gây khó khăn cho chẩn đoán.
=> Case lâm sàng 1:
– Tổn thương kết hợp: nang sinh lý, nang hoàng thể, u bì, u nang tuyến…là yếu tố thuận lợi.
=> Case lâm sàng 1:
– Hình ảnh cuống xoắn:
=> Case lâm sàng 1:
=> Case lâm sàng 2:
=> Case lâm sàng 3:
=> Case lâm sàng 4:
IV. Phân biệt
* Nang hoàng thể vỡ
– Cấu trúc dạng nang ranh giới rõ, dịch trong nang có thể tăng tỷ trọng do chảy máu, thành nang dày ngấm thuốc sau tiêm, mất liên tục thành nang.
– Dịch máu ổ bụng.
* Nang trứng chảy máu
– Có thể thấy ở tất cả các nang chức năng, nhưng thường gặp ở nang hoàng thể. Hình ảnh xuất huyết nội với dịch tự do phản âm kém lan tỏa trong ổ bụng. Triệu chứng lâm sàng giống thai ngoài tử cung nhưng beta hCG âm tính.
– Hình ảnh xuất huyết phụ thuộc vào giai đoạn thoái triển của khối máu tụ.
+ Giai đoạn mới: hồi âm dày, dễ nhầm u đặc
+ Hình ảnh mạng lưới do máu đông hình ảnh
+ Cục máu đông co lại
+ Có thể tạo mức ngang dịch – dịch
+ Giảm kích thước và biến mất
Hình ảnh bệnh lý ↵
Tài liệu tham khảo
* Pearls and Pitfalls in Diagnosis of Ovarian Torsion – Hannah C. Chang, MD, Shweta Bhatt, MBBS
* Ovarian Torsion: Diagnostic Features on CT and MRI With Pathologic Correlation – Shauna Duigenan, Esther Oliva and Susanna I. Lee
* Pediatric Ovarian Torsion: Spectrum of Imaging Findings – Akosua Sintim-Damoa , Anand Shyamcharan Majmudar, Harris L. Cohen
* Ultrasound and Computed tomography Diagnosis of Ovarian torsion: A pictorial review – M. B. JADHAV, V. Lokhande, P. S. JHA
* A twisted diagnosis: Ovarian Torsion and its mimics in computed tomography (CT) – C. Martínez Gamarra, A. Verón Sánchez, L. F. Rodriguez-Gijon
* Isolated Fallopian Tube Torsion: An often missed diagnosis – G. McKenzie; Brisbane/AU
* Adnexal torsion and imaging features – A. Kammoun, W. Feki, Y. mzid, H. fourati, E. Daoud; Sfax/TN
* Gynaecological Emergencies: CT Findings of Uterine and Adnexal Torsion – E. H. T. Cheong, K. M. Wong, T. J. Tan
* ‘Twists and turns of the female pelvis’ – a pictorial review of adnexal torsion – F. C. Daley, J. Smith, A. Shakur, P. L. Moyle
* Adnexal Torsion: A Review of Stages and Underlying Etiologies – D. Sadowsky, A. Suarez Mazon, T. Rashid
* CT Features of Adnexal Torsion – Nurith Hiller, Liat Appelbaum, Natalia Simanovsky
* Radiology Illustrated Gynecologic – Seung Hyup KIM
* Is it really a pediatric adnexal torsion? – E. Vall Foraster
* Ovarian torsion – the twist in the pelvic pain – S. KALE, S. Sharma, S. Rahman, A. M. Nizar, N. Panchal; Bengaluru/IN
